Có gì ở Sài Gòn để mà thêm ve vãn...?

Lúc đầu tôi thấy cái tên tác giả hơi buồn cười và quê quê, cải lương. Chị Đẹp! Hẳn là người rất tự tín, hoặc người biết tự giễu mình, ấy cũng là sự tự tin. Nhưng dẫu sao giữa bao cái bí danh/nickname/bút danh/nghệ danh… hay giả danh gì gì đi nữa: Kiểu oang oác những tên kiểu Tàu - Hương Cảng, có kèm tí Mỹ, có chút tây hoặc lập lờ, giả nai… có lẽ cái tên Chị Đẹp lại thân tình, dễ thương giàu tinh thần dân tộc, đề cao sự bình đẳng giới… Tất nhiên tôi chưa được đọc gì của/về Chị Đẹp, nhưng nhìn vào bìa gập biết đấy chỉ là bút danh của một blogger và tác giả đã đưa đến bạn một cuốn trước đó là “Sóng đưa nước”. Vả chăng cái tên sách “tán tỉnh Sài Gòn” cũng khiêu khích, mời gọi tôi mua, dù đã bấy lâu từ tán tỉnh có cái gì đó không đẹp, mục đích không thật “đàng hoàng”. Bìa sách với định kiến của tôi cũng “tầm thường”, “tỉnh lẻ”, dù hình vẽ cô gái ở bìa về sau mới biết đích thị là tác giả, nhờ cái ảnh nhỏ giới thiệu bên trong… Thật sự tôi chưa thích gì lắm với loại văn học, dù mạng đang là bệ phóng đưa bao người thành người viết (writer không lẽ chỉ nên hiểu là nhà văn cho oai, hẳn cũng bởi dân mình thích nhà/gia, nên mấy tay máy quèn cũng được/tự gọi là nhiếp ảnh gia chả hạn). Đã có không ít cuốn tạp văn, truyện ngắn, truyện dài và cả tiểu thuyết nữa được “xuất bản” trên mạng trước, sau đó mới sang bản in giấy. Với hồ hết các tác phẩm như thế, có nhẽ nhiều độc giả lớp già như chúng tôi chỉ dám trân trọng và không dễ đến gần. Nhưng với “tán tỉnh Sài Gòn” tôi có sự tin và huých để đọc hết. Có nhẽ là sự khác lạ của cuốn sách. Nó cũng là một sự “tổng hợp” để cuộn người đọc, nhất là khi văn hóa đọc (sách) đang xuống dốc như bây giờ. Chị Đẹp đã đưa vào sách những hình ảnh đen trắng cũ về Sài Gòn của tạp chí Mỹ tên tuổi “Life” rồi từ các nguồn (không rõ) của Google và của vài tác giả người Việt cũng như cả ảnh đen trắng chụp chính mình (?). Ở đầu mỗi chương đều lấy thơ (hoặc ca từ của bài hát) làm đề từ, có cái hợp, có cái không (như trước chương “Sài Gòn ăn” dùng thơ Hàn Mặc Tử có nhẽ không hợp lý, dù hai câu có ăn và đói). Trong tập tạp văn này - tôi mạnh bạo gọi thế - Chị Đẹp còn trích dẫn nhiều tác giả. Có nhà văn (và Tất nhiên có nhiều blogger khác nữa…) để có thêm cái nhìn đa chiều, cái nhìn khác và đó là một cách làm sách gây được hiệu quả một mực. Viết về một đô thị lớn nhất cả nước như Sài Gòn vậy mà không dễ. Từ xưa đến nay nghe đâu không có nhiều cuốn sách (không hư cấu - nonfiction) về cuộc sống và con người Sài Gòn. (Nếu tôi nhớ không nhầm, thì đáng để ý gần hai mươi năm trở lại đây chỉ có tác giả Minh Hương với hai tập “Nhớ… Sài Gòn” (tập 1 - 1994, tập 2 - 1998). Có lẽ cũng như ca khúc, sách về Hà Nội là vô địch chăng?). Đọc “ve vãn Sài Gòn”, tôi thấy Chị Đẹp đã khôn ngoan chỉ chọn một góc nhỏ Sài Gòn, nhưng rất nức danh, một số nơi như là những tượng trưng của thành phố này và đã có mặt trong nhiều tác phẩm văn học và điện ảnh trong và ngoài nước. Sự chọn lựa của tác giả “lấy một cái compass và dùng UBND thị thành làm trọng điểm, xoay một vòng trong bán kính độ chừng một cây số, đó có lẽ là Sài Gòn trong nghĩ suy của rất nhiều người” là thực tế trong cuốn sách này. (Chừng như dân (ở) Hà Nội (như chúng tôi) cũng thường nghĩ thế. Lấy Bờ Hồ làm tâm - nhưng bán kính có nhẽ phải là hơn một cây số - thì sẽ ra Hà Nội chăng?). Từ đây, Chị Đẹp trải lòng ra với nỗi niềm nhung nhớ với những mảnh nhỏ của ký ức: Vẽ Sài Gòn, Sài Gòn ở, Tiếng Sài Gòn, Sài Gòn ăn, rồi đêm, giọt, Noel… ở Sài Gòn; là đàn bà nên tác giả còn có hẳn một chương Đàn ông Sài Gòn và rốt cuộc là cảm nhận của một cô bạn Mỹ vừa chia tay người chồng Sài Gòn về Sài Gòn, chương cùng tên cuốn sách “ve vãn Sài Gòn”. Tôi không biết tác giả có tên là Chị Đẹp kia có đẹp thật không, nhưng tin một điều văn học khá… đẹp. Chắc chắn rồi, những nơi chốn tác giả nhập cuộc, những suy nghĩ, tâm hồn và sự đồng điệu của tác giả về Sài Gòn cho bạn đọc thấy đó là một người từng trải, có điều kiện để so sánh, để tả và có tư thế của một người phụ nữ có “đẳng cấp”, “sành điệu” hay nói một cách khác hơn, thuộc từng lớp trung lưu (trở lên), một người quý phái mới trong thời buổi nhìn đâu cũng thấy hỗn loạn giá trị như chuyển động Brown… Chị Đẹp viết tinh tế, sắc sảo và không thiếu nụ cười giễu nhại nhỏ nhẹ nhưng đầy đắng cay, chua chát. Tác giả có cách yêu Sài Gòn rất riêng: “Từ đấy tôi yêu Sài Gòn hơn. Sài Gòn đã đi trong bụng tôi bằng một cách ngọt ngào như thế đấy. Sài Gòn thơm ngát mùi kẹo của một thời tuổi thơ. Sài Gòn dài hay ngắn, to hay nhỏ tùy thuộc vào hình thù thỏi kẹo và thời gian tôi ngậm những hạt đường cô kết lại với nhau rồi tan chảy thật nhiều màu sắc trong miệng…”. Sau này tác giả xa Sài Gòn, sang Mỹ nhiều năm, rồi lại trở về Sài Gòn, nhưng tình yêu Sài Gòn thì vẫn thế, có thể chỉ màu sắc và độ ngọt ngắn dài khác nhau. Nếu là một người đọc khó tính khó nết, dù ở Sài Gòn hay ở đô thị khác, có thể cho rằng tác giả có phần cực đoan khi nhận định hay trích dẫn các tác giả (là nhà văn có tiếng, hay những đoạn viết trên Facebook nào đó) về (thế nè) người Sài Gòn, hoặc so sánh Sài Gòn với Hà Nội. Hoặc giả, đi vào một chỗ toilet sạch sẽ thơm tho và ham thích nữa, đúng là thích thật thì đâu phải là điều đặc biệt để mà khó quên Sài Gòn (tr.65 và tr.125). Điều đó cũng không sao, bởi tác giả có quyền nói thẳng những gì mình yêu, ghét, thích và không thích. Tôi cũng không cho rằng: “Elizabeth Gilbert (1) nếu có dịp về thăm thành phố này, sẽ viết được cuốn Eat Pray Sex”. Nhưng có lẽ nhiều độc giả sẽ đồng cảm với nỗi niềm nhớ tiếc của tác giả về Sài Gòn: “… chung quanh cái rốn của Sài Gòn có rất nhiều căn nhà chờ đập. Đập một cách bình thản không tiếc thương. Chả có gì gọi là kỷ niệm của người này là sự phiền toái của người khác. Quá khứ của một lớp người này là một thời xa lạ của một lớp người khác. Con người tạo nên kỷ niệm cho chính họ và chẳng ai quan hoài đến chuyện xót xa của người khác cả”. Đọc “ve vãn Sài Gòn” thấy tác giả luôn là người hoài cổ, hay chuẩn xác hơn là người tân hoài cổ. Sài Gòn biến đổi nhanh quá, mà nhiều thay đổi ấy khó có thể gọi là phát triển, chưa nói đến sự “phát triển bền vững”. Tác giả đã tiếc nuối ngay cả những gì đẹp đẽ chỉ mới đây thôi đã lại bị cuốn đi bởi cơn lốc kinh dinh đất vàng - nhà mặt phố, cũng như sự tha hóa của không ít đứa ở nơi thành phố này. Chẳng thể không nghĩ suy khi tác giả chua chát nhận xét: “có nhẽ cô bạn Mỹ của tôi nói đúng, Sài Gòn không còn là một nơi để người ta trụ lại. Sài Gòn hiện thời chỉ là một nơi tụ lại mà thôi”. Nhân đây, tôi muốn nói rằng, tôi thích cách tác giả đưa cô bạn Mỹ của mình vào trong sách. Cô bạn Mỹ có thật hay chỉ là cái tôi khác của tác giả thì cũng không quan trọng. Chỉ biết, tác giả đưa vào rất khéo léo# ở nhiều chương, mỗi khi cần “đối thoại”, “tranh luận” để kiểm nghiệm chính mình, nhiều khi chỉ là trò chơi tâm lý nước đôi. Và tác giả đã rất khôn ngoan khi cho cô gái Mỹ “nói” những lời/viết cuối kỳ cho cuốn sách, dù có thể có người phản đối rằng, “một người Sài Gòn đâu phải là Sài Gòn”, vì thế hai câu nói ấy tuồng như không là cùng một vấn đề để kết luận. Theo tôi, cuốn sách này có phần đóng góp của nhà văn Nguyễn Đông Thức – một nhà văn tôi quý mến. Anh không làm “nhiệm vụ” như Kim Thánh Thán, Mao Tôn Cương và cũng không chỉ làm việc còmmen (comment) tùy hứng và đã đưa ra những nhận xét, đóng góp, gợi mở cho từng chương sách, thậm chí có cả những lời khuyên thực lòng, rất có lý cho người viết. Đến nỗi tôi thấy anh viết khéo, nhưng chính trực như… người đàn ông Sài Gòn. (1) Tác giả Mỹ Elizabeth Gilbert là tác giả cuốn tự truyện “Eat, Pray, Love” đã được dịch sang tiếng Việt “Ăn, cầu nguyện và yêu” (Nhã Nam và NXB phụ nữ 2009, tái bản 2011). Chị Đẹp “nghĩ” bà sẽ viết tác phẩm ''Ăn, cầu nguyện, tính dục'' khi đến Sài Gòn. (2) có nhẽ như nhiều độc giả, tôi hơi ngại cuốn sách này vì tác giả dùng tiếng tây nhiều quá, mà không chú thích gì hết. Ngoại giả, cũng có chỗ tôi nghĩ người viết (hay người đánh máy) sai, ví dụ như tr.135 Grivral (viết đến 4 lần) có phải là Givral? Nhưng tôi không dám chắc, vì có khi tác giả chơi chữ chăng? Cũng như tác giả đã chơi chữ rất ưa: Karaoke thành karaOK!